Böyük Depressiya - Tarixin gizli qapılarından gələn dərs

Vergi - bəzilərimiz üçün həyatı çətinləşdirən “şeytanın vəsiyyəti”, bəzilərimiz üçün isə cəmiyyətin dayağıdır. Bəs, heç düşündünüzmü, verginin arxasında nələr dayanır? Sadəcə pul yığmaqdan daha çox - bəzən böyük tarixlər yazılır, böyük dəyişikliklər baş verir.

İndi sizə ABŞ tarixində ən bəlkə də ən maraqlı və çətin dövrlərdən biri - Böyük Depressiya zamanı vergi sistemində baş vermiş köklü dəyişikliklərdən danışacağıq. Və bu, sadəcə rəqəmlərin dəyişməsi deyil, həm də cəmiyyətin ruhunu, ədalət anlayışını dəyişdirən dönüş nöqtəsi idi.

1929-cu ilin oktyabrı - Qara Bazar Günü - dünya tarixində bir dönüm nöqtəsi oldu. İnsanlar bir gün qəfil yalnız maddi itkilərlə üzləşmədilər, həm də gələcək ümidlərini, perspektivlərini itirdilər. İşsizliyin ən yüksək səviyyəsi, yoxsulluğun dərinliyi, evsizlərin sayı artdı. Sıravi amerikalının həyatına baxanda, o vaxt necə yaşadıqları, nələri çəkdikləri bugün də bizə heyrət və dərs verir.

Maraqlı fakt: Həmin dövrdə işsizlər kömək almaq üçün uzun növbələrdə günlərlə gözləyirdilər, lakin çox vaxt lazımi yardım onlara çatmırdı. Bəzi şəhərlərin küçələrində insanların acından ölməməsi üçün “soup kitchens” - pulsuz yemək paylayan yerlər açılmışdı.

Əvvəlki vergi sistemi köhnə dünyaya uyğun hazırlanmışdı - iqtisadiyyatın böyüdüyü, sənayeləşmənin yeni-yeni inkişaf etdiyi illərə. Amma Böyük Depressiya başlandıqda, iş yerləri bağlandı, gəlirlər azaldı, nəticədə vergi gəlirləri də kəskin azaldı.

Dövlət büdcəsi boşalanda isə nə baş verir? Sosial proqramlar işləyə bilmir, xəstəxanalar, məktəblər, yoxsullara yardım üçün fondlar qıtlaşırdı. Sadə dildə desək, hökumət “pulunuzu qaytarmıram” deyirdi.

İndi isə belə bir sual ortaya çıxır: Vergilər yüksək olsa, insanlar onsuz da çətin zamanda daha az pul qazandığı halda necə yaşaya biləcək?

Vəziyyəti bərpa edə bilmək üçün ABŞ hökuməti nə etdi?

Cavab: radikal islahatlar!

1932-ci ildə qəbul edilən Revenue Act yüksək gəlirli şəxslərin vergilərini artırdı. Bu addım çoxları üçün ədalətli göründü, amma bəziləri üçün “özəl varlılardan pul almaq” kimi hiss olundu.

Maraqlı fakt: həmin vaxt böyük zənginlərdən biri – xanım Marjorie Merriweather Post – bu vergidən çox narazı idi və vergini azaltmaq üçün öz şəxsi aktivlərini müxtəlif üsullarla gizlədir, “vergi cənnəti” ölkələrinə sərmayə yatırırdı. Amma bir tərəfdən də bu siyasət sayəsində dövlət büdcəsi dolmağa başladı, sosial proqramlar üçün vəsait ayrıldı.

1935-ci ildə qəbul olunan Social Security Act isə ən böyük inqilab idi. İlk dəfə olaraq, dövlət rəsmi şəkildə yaşlılara, əlillərə, işsizlərə sosial yardım təmin etdi və bunun maliyyələşdirilməsi üçün vergilərdən istifadə etdi.

Fakt: bu qanun qəbul ediləndə bir çoxları “dövlət bizə vergi yığıb sonra pul verəcək? Bu nəyə lazımdır?” deyə şübhə ilə yanaşırdı. Amma illər keçdikcə bu proqram həyatları xilas etdi, insanların sabahdan ümidini artırdı.

Böyük Depressiya dövründə başlayan bu vergi islahatları, sosial təminat sistemləri bugünkü dünyamızın təməl sütunlarındandır. Bəzi ölkələrdə vergi ödəmək hələ də insanlara çətin gəlir, amma tarix göstərir ki, düzgün vergi sistemi güclü cəmiyyət deməkdir.

• Vergi sadəcə büdcəni doldurmaq vasitəsi deyil - o, cəmiyyətin ədalət və rifahının alətidir.
• Böyük böhranlarda dövlətin rolu vacibdir və vergi siyasəti bu rolu dəstəkləməlidir.
• Hər birimizin verdiyi vergi, istər böyük, istər kiçik, toplansa, milyonların həyatını dəyişə bilər.

İndi fikirləşin, növbəti dəfə vergi ödənişi zamanı, bu məqaləni yada salın. Vergi yükü kimi görmək əvəzinə, cəmiyyətin bərpasına və rifahına verdiyiniz kiçik, amma böyük töhfə kimi qəbul edin.

Vergi – əslində, hamımızın gələcəyimizə qoyduğumuz investisiyadır.